• يعقوب سلامتي

اصطلاح زيست شناسي آن كلونينگ (Cloning) مي باشد. كلون در زبان يوناني بمعناي جوانه و تركه است و عمل كلونينگ عبارت از بريدن و تكثير كردن است يعني توالد موجود زنده بدون آميزش جنسي. اين عمل در اكوسيستم حياتي امري رايج و طبيعي است. پرشكان و زيست شناسان با الهام از طبيعت در آزمايشگاه اين عمل را روي حيوانات انجام داده اند و به نتايج مطلوبي در اين زمينه دست يافته اند. ولي عمل شبيه سازي در مورد انسان تبديل به مسأله جنجالي بين پرشكان كلون ساز و اخلاقيّون شده كه در ا ين نوشتار به طور گذرا توضيح داده شده است. اصطلاحاتي نظير شبيه سازي، انسان و روح تعريف شده و نيز مسأله شبيه سازي از ديدگاه علما، دلايل مطرح شده در اين زمينه و نحوه ارتباط اين عمل با روح انساني مورد بررسي قرار داده شده است.

پيرو داستانهاي علمي تخيلي و جنبش رائيل، يك دامپزشك اسكاتلندي به نام « يان ويلمت» اعلام كرد كه قادر است حيوان يا انسان را بدون عمل جنسي به وجود آورد. در واقع، بنابه ادعاي اين دامپزشك، بودن اسپرم، تكثير تقريباً كاملِ ژنتيك يك انسان ميتواند از سلول پوست يا دنده انجام پذيرد.

در ۱۹۹۶ ميلادي، دانشمندان از سلول گوسفند ماده كه در رحم گوسفند ماده ديگري كاشته شده بود، گوسفندي به نام «دالي» را به دنيا آوردند. اين آغاز انقلاب بزرگ زيست شناختي بشر بود و ناگهان همه زنگها به صدا درآمد كه امكان تحقق داستانهاي علمي ـ تخيلي به وسيله بشر بسيار امكان دارد.

در ۴ ژانويه ۲۰۰۳ ميلادي دو زن هلندي از طريق شركت «مشابه سازي» صاحب يك طفل شبيه سازي شده، شدند. اما مخالفين مي گويند اين شركت هيچ دليلي مبني بر تولد و آزمايش دي. ان. اي. طفل ارائه نداده است. سومين كودك شبيه سازي شده نيز در ۱۸ ژانويه ۲۰۰۳ در ژاپن پا به عرصه وجود نهاده است. اكنون سياره زمين با انقلاب بزرگي از لحاظ زيست شناختي، پزشكي، فيزيولوژي و حقوقي مواجه شده است. با توجه به اهميت موضوع، به ويژه كه هر پيشرفت علمي مستقيماً بر قانونگزاري، و ساختار حقوقي و رفتار اجتماعي اثر مي گذارد، و مباحث حقوقي زيادي را در جهان برمي انگيزد. تكنيك شبيه سازي، پيشرفته تر از تكنيكي است كه به وسيله آن، بچه از طريق لوله آزمايش به دنيا مي آيد. در لوله آزمايش، اسپرم مرد با تخمك يك زن آميزش داده مي شود و دقيقاً همان شرايط رحم مادر فراهم مي شود و نتيجه، پديد آمدن يك جنين است، اما در شبيه سازي از لوله آزمايش خبري نيست، بلكه از سلول يا دي. ان. اي. يك شخص استفاده مي شود تا شبيه آن متولد شود. در اين روش، دي. ان. اي. زني كه سترون است و نمي تواند باردار شود، اما مي خواهد بچه اي داشته باشد كه از لحاظ ژنتيك و وراثتي شبيه او باشد برداشته شده با تخمك يك زن ديگر كه مي تواند بارور شود پيوند مي خورد. آنگاه دانشمندان بخشي از مواد ژنتيك يا محتويات هسته سلول را برداشته، خارج مي كنند، سپس دي. ان. اي. زن اولي را كه خواهان بچه است به تخمك زن دوم وارد كرده، به آن پيوند مي زنند. به اين ترتيب يك جنين به دست مي آيد. آنگاه جنين را در رحم زن اول، يعني اعطاكننده دي. ان. اي. مي كارند. در اين صورت بچه شبيه مادر دهنده دي. ان. اي. خواهد بود. اگر مادر كه دي. ان. اي. خود را در اختيار دانشمندان گذاشته نتواند بارور شود، زن ديگري را جانشين او مي كنند، يعني دي. ان. اي. مادر با تخمك پيوند خورده تشكيل يك جنين مي دهد كه در رحم زن ثالثي كاشته مي شود. بچه متولد شده دقيقاً شبيه مادر نيست، چون مقدار كمي از ماده ژنتيك تخمك اهدا شده و محيط مختلف در رحم زن، ارث مي برد. مثال ديگر درباره دختري به نام اميلي است كه در حادثه رانندگي در آمريكا در ۱۷ سالگي به علت مستي در رانندگي كشته شد و مادرش، كاترين گوردون ، سلولهاي منجمد شده او را در جايي نگه داشته تا در آينده شبيه سازي شود.

به اين ترتيب اگر سلول اميلي را در تخمك زن ديگري وارد كرده ، و يك سلول تخم به وجود آورند ، اين سلول به يك جنين و سپس به يك نوزاد كامل تبديل مي شود. ناگفته نماند كه اين در صورتي است كه مادر خود طفل نتواند بارور شود، وگرنه سلول شخصَ در گذشته ـ در مثال ما اميلي ـ مي تواند با تخمك مادر خود نيز پيوند بخورد و يا در آن ادغام شود. به طور خلاصه، اين تكنيك انسان را تكثير مي كند و اگر مي توانستيم هنگام مرگ آلبرت اينشتين دانشمند بزرگ قرن بيستم، سلولي را از او نگهداري و سلول هم زنده مي ماند، اكنون مي توانستيم با پيوند زدن و يا ادغام سلول اينشتين با تخمك يك زن، يك اينشتين ديگر شبيه او به دنيا بياوريم. اما به اعتقاد و باور دانشمندان اين رشته ، چون ميحط رحم زني كه سلول اينشتين در آن رشد مي كند، متفاوت از رحم مادر اينشتين اولي است، اينشتين شبيه سازي شده، دقيقاً همان اينشتين نخواهد بود.

سوال اين است كه فارغ از وجود شناخت، آيا نوزاد شبيه سازي شده نبوغ اينشتين را هم خواهد داشت؟ البته علم مشابه سازي تاكنون چنين تضميني نداده است. مشكل ديگري كه در شبيه سازي ممكن است پيش بيايد اين است كه اگر كوچكترين اشتباهي در تكنيك شبيه سازي و هنگام دستكاري دي. ان. اي. مثلاً اينشتين يا اميلي پيش بيايد، ممكن است نوزاد ناقص الخلقه و يا حتي با دو سر متولد شود.

آثار حقوقي شبيه سازي

در بدو امر لازم است يادآوري كنم كه كنگره آمريكا برعليه شبيه سازي ، قوانيني را تصويب كرده است، چون نمايندگان مجلس آمريكا بر اين باورند كه شبيه سازي، ساختار اخلاقي و مكارم انسان را به خطر مي اندازد. چون مشابه سازي انسان او را تا حد كادوهاي بسته بندي شده پائين        مي آورد، و ساخت انسانهاي سفارشي، روح انسانيت را از آنها سلب مي كند، و آنان بيشتر شبيه كالا هستند تا انسان. سناي آمريكا نيز طرحي را در دستور كار خود قرار داده كه براي شبيه سازي مجازاتي تا ده سال حبس در نظر بگيرد. در مقابل قوه مقننه آمريكا، پزشكان و زيست شناسان سخت جبهه گرفته، اعتراض كردند. به زعم آنان، كنگره و سناي آمريكا حق ندارند جلوي تحقيقات علمي را بگيرند، و به اين وسيله حركت و رشد علم و فناوري انسان را عقب بيندازند و مانع ترقيات آينده آمريكا شوند. يكي از استادان دانشكده حقوقِ دانشگاه هاروارد به دنبال سر و صداي حقوقي و مسائلي قضائي كه براي شبيه سازي مطرح شده، اظهارنظر كرد كه قوانين يك كشور، از جمله آمريكا نبايد به عنوان يك اهرم، مانع ترقيات علمي، فني و تحقيقاتي آن شود.